Khám phá Đà Nẵng: Trải nghiệm độc đáo với nghệ thuật hát bả trạo

Dưới ánh trăng sáng, những đêm biển hiền hòa, tiếng hát bả trạo vang lên trên bãi cát trắng mịn, như lời ru của biển cả. Ngư dân Đà Nẵng, dưới sự dìu dắt của các bậc cao niên, truyền trao tinh hoa văn hóa truyền thống qua những điệu múa và lời ca, khiến bả trạo trở thành biểu tượng văn hóa đặc sắc của thành phố biển miền Trung.

Du lịch Đà Nẵng, nghe hát bả trạo!

Sau Tết Nguyên đán, ngư dân ven biển thường tổ chức Lễ hội Cầu ngư, cầu mong mưa thuận gió hòa, trong đó có nghi thức hát bả trạo, một loại hình nghệ thuật dân gian truyền thống lâu đời. Hát bả trạo còn được gọi là chèo bả trạo, hò hầu linh, hò đưa linh, mang đậm nét văn hóa đặc trưng của vùng biển.

Hát bả trạo, kết hợp với những động tác múa uyển chuyển, là nét văn hóa tín ngưỡng độc đáo của ngư dân Việt Nam. “Bả” nghĩa là nắm chắc, “trạo” là mái chèo, thể hiện mong ước về một chuyến ra khơi an toàn, bội thu. Hát bả trạo trong Lễ Cầu ngư là lời cầu nguyện cho trời yên biển lặng, tôm cá đầy khoang, không chỉ là hình thức giải trí mà còn mang ý nghĩa tâm linh sâu sắc.

Bài hát mang tinh thần lạc quan, yêu nghề, yêu cuộc sống và khát vọng chinh phục thiên nhiên. Lời ca được viết theo lối vần thơ lục bát, thấm đẫm chất thơ dân gian, phù hợp với nhịp điệu của từng tình tiết, tạo nên một bản bả trạo sâu lắng và đầy cảm xúc.

Lời ca của bả trạo là bản giao hưởng của tâm hồn nghệ sĩ ngư dân, hòa quyện với vẻ đẹp mênh mông, huyền bí của biển khơi. Trong từng câu hát, những tâm tư, tình cảm, sự lãng mạn và thăng hoa được thể hiện trọn vẹn. Bả trạo là kho báu văn hóa vô giá, lưu giữ tinh thần và giá trị truyền thống cho thế hệ mai sau.

Hát bả trạo đòi hỏi sự dạn dĩ, khổ công và sự nhuần nhuyễn tuyệt đối. Người học phải thuộc lòng ca từ, điệu múa và giai điệu một cách chính xác, bởi bản chất linh thiêng và nghi lễ của loại hình nghệ thuật này không dung thứ cho sai sót.

Đội hát bả trạo gồm tổng mũi (tổng thuyền) chỉ huy, cầm cặp sênh gõ nhịp. Tổng khoang (tổng thương) canh gác, cầm cần câu và gàu tát nước khi thuyền neo. Tổng lái (tổng hậu) điều khiển thuyền bằng chèo, đứng cuối đuôi thuyền.

Trước năm 1975, trang phục của ba ông Tổng giản dị với áo dài đen, quần trắng và tất. Sau này, để buổi biểu diễn thêm phần sinh động, trang phục được thay đổi với nhiều màu sắc hơn.

Tổng mũi diện áo dài xanh, quần tím, đội mão, quấn xà cạp và đi giày vải. Tổng khoang mặc áo ngắn xanh nước biển viền trắng, quần xanh nước biển, quấn xà cạp, đi giày vải và đội nón lá. Tổng lái đội mão, mặc áo dài tím nhạt, thắt đai xanh nước biển, quần dài tím, quấn xà cạp và đi giày vải.

Con trạo, một nhóm gồm 12 đến 16 người, từng là nhóm thanh niên trẻ tuổi (17-20 tuổi) chưa lập gia đình trước năm 1975. Hiện nay, con trạo chủ yếu là các em nữ từ 13 đến 15 tuổi. Trang phục của họ là áo xanh lá cây, nón lá, xà cạp và mái chèo sơn đỏ, vàng.

Ông Tổng mũi điều khiển dàn trạo bằng cặp sênh, dẫn dắt chúng trong một màn biểu diễn ấn tượng. Theo hiệu lệnh, những con trạo di chuyển nhịp nhàng, nghiêng mình như đang chèo thuyền, vừa hát vừa múa mái chèo. Tiếng nhạc từ trống, chiêng, kèn, đàn cò và sênh hòa quyện, tạo nên một bản nhạc sôi động.

Nghệ thuật hát bả trạo, đòi hỏi người nghệ sĩ phải bỏ ra nhiều công sức và thời gian khổ luyện, nhưng lại không mang lại lợi ích kinh tế, thậm chí còn khiến họ vất vả mưu sinh. Do đó, hiện nay chỉ còn lại những người già, những bô lão vẫn giữ gìn nét đẹp truyền thống này. Giới trẻ ngày nay, với những đam mê mới, đã không còn mặn mà với hình thức diễn xướng dân gian cổ xưa này. Tại Đà Nẵng, hát bả trạo đang đối mặt với nguy cơ mai một, thiếu vắng những người kế thừa, khiến cho nét văn hóa độc đáo này có nguy cơ bị lãng quên.

Sự tàn lụi của hát bả trạo có thể lý giải từ nguồn gốc của nó. Loại hình nghệ thuật này xuất phát từ đời sống của ngư dân, thể hiện cuộc sống bám biển qua lời ca, tiếng nhạc. Chính vì vậy, người hát bả trạo cần phải là ngư dân, trải nghiệm đời sống trên biển, hiểu và yêu biển sâu sắc. Tuy nhiên, do sự thay đổi của đời sống, nghề cá ngày càng vất vả, thu nhập bấp bênh, khiến con em ngư dân ít mặn mà với hát bả trạo, dẫn đến sự mai một của loại hình nghệ thuật truyền thống này.

Nghề đi biển xưa và nay đã đổi thay. Ngư dân nay thường đóng tàu và thuê người đánh bắt thay vì trực tiếp ra khơi. Thế hệ trẻ ít tiếp nối truyền thống, dẫn đến sự mai một giá trị văn hóa ẩn chứa trong làn điệu bả trạo.

Sống bám biển, đối mặt với hiểm nguy giữa trùng khơi, con người mới thực sự cảm nhận và trân trọng giá trị thiêng liêng, khoáng đạt, gần gũi mà vô cùng sôi nổi của lời ca tiếng hát, điệu múa bả trạo. Đó là minh chứng cho sự gắn bó mật thiết giữa con người và biển cả.